In dit artikel...

    Add a header to begin generating the table of contents
    Scroll to Top

    Kruiden ter aanvulling

    (noot: raadpleeg een natuurkundig therapeut of fytotherapeut)

    Citroenmelisse

    In het Latijn heet deze plant Melissa Officinalis. Melisse betekent honingbij, de bloemetjes van de plant bevatten veel nectar, waardoor het bij bijen een geliefde plant is. Officinalis betekent: uit de werkplaats van de apotheker. Alle kruiden die het woord “officinalis” in hun Latijnse botanishce naam hebben, werden van oudsher gerekend tot de belangrijkste geneeskruiden. De toevoeging “citroen” werd aan de plant gegeven omdat dit kruid naar citroen ruikt en smaakt.

    Citroenmelisse is goed voor het hoofd en hart. Het wordt ook wel een fyto-tranquillizer genoemd omdat het gestresste, angstige en onrustige mensen kalmeert. Het is licht slaapbevorderend en als je er teveel van neemt werkt het narcotisch. Citroenmelisse revitaliseert het zenuwstelse, vrolijkt op, werkt opbeurend en stabiliseert emoties. Daarnaast dtimuleer thet de parasympathicus. Citroenmelisse vertraagt de hartslag, werkt bloedvat verwijdend en verlaagt de bloeddruk. Hiervoor zijn met name de ehterische oliën zoals: eugenol, linalol, geranial, citral en limoneen verantwoordelijk. Al deze geneeskrachtige eigenschappen zijn een aanleiding voor fytotherapeuten om het te kunnen voorschrijven bij overspanning, zenuwachtigheid, stress en prikkelbaarheid.

    Citroenmelisse is ook goed voor de overactieve schildklier omdat het fenolzuur, rozemarijnzuur en de flavonoïde luteoline aanwezigheid van TSH, het schildklier activerend hormoon, verlaagt.

    https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/gezonde-voeding/109774-de-geneeskracht-van-citroenmelisse.html

    Hartgespan (Motherwort)

    Dit mooi bloeiende kruid beschikt over geneeskracht tegen hartziekten, nervositeit en angst. Bovendien ondersteunt het de ontwenning van medicijnen en drugs. Het werkt kalmerend op de zenuwen, zonder dat het je suf maakt. Van deze plant worden alle delen, behalve de stengel gebruikt en soms alleen de bloeiende toppen.

    Hartgespan in de Oudheid

    Hartgespan werd in het oude Griekenland gegeven aan vrouwen die op het punt van bevallen stonden, om hen te kalmeren en de bevalling soepeler te laten verlopen. De antieke Romeinen zetten Hartgespan hoofdzakelijk in tegen hartkloppingen. In China werd dit geneeskruid, net als in Griekenland, gebruikt tijdens en na de bevalling. Het is een echt moederkruid (zie ook de Engelstalige naam).

    Hartgespan, goed voor het hart

    De bitterstofglycosiden in Hartgespan zorgen ervoor dat het een rustgevend kruid is voor het hart. De diastole, de ontspanningsfase van het hart neemt toe. De hartslag wordt vertraagd en de bloeddruk wordt enigszins lager. De doorbloeding van de kransslagaders wordt verbeterd door Hartgespan. Het is in medische termen een cardiotonicum: een hartfunctieverbeterend middel. In de kruidengeneeskunde/fytotherapie wordt hartgespan ingezet bij:

    • functionele hartstoornissen zonder organische oorzaak
    • Hartkloppingen door angst, emotie, stress, nerveuze spanning
    • Extraserolen of voorbarige hartcontracties
    • Nerveuze hartklachten zoals verhoogde bloeddruk door stress
    • Hartkloppingen door verhoogde schildklierwerking
    • Hartkloppingen door onevenwichtigheid in het centrale zenuwstelsel
    • Ouderdomshart
    • Lichte gevallen van angina pectoris of hartkramp
    • Opvliegers door vasomotorische instabiliteit tijdens de menopauze

    Hartgespan  kalmeert het zenuwstelsel

    Leonurine zorgt ervoor dat hartgespan een tonicum is voor het zenuwstelsel. Het is een kalmeermiddel zonder dat je er suf van wordt. In werking is het te vergelijken met valeriaan. Je wordt rustig zonder moe te worden. Deze medicinale kenmerken maken het inzetbaar bij indicaties die te maken hebben met zenuwachtigheid. Hartgespan wordt gebruikt bij:

    • Nervositeit,
    • Nervositeit en overdreven emotionaliteit bij vrouwen die hormonale veranderingen ondergaan zoals jonge vrouwen en vrouwen in de menopauze,
    • Angst, chronische angst, hysterische klachten,
    • Ontwenning van medicijnen, drugs

    Hartgespan  goed voor de baarmoeder

    Hartgespan is een mild tonicum voor de baarmoeder. Het werkt contractiestimulerend en het is een emmenagoog; een middel dat menstruele bloedingen vergemakkelijkt. Stachydrine en leonurine zijn looistoffen die zorgen voor een samentrekkend effect op de baarmoeder. Glycosiden en etherische oliën zorgen voor de kalmerende werking. Hierdoor is hartgespan als geneeskruid aanwendbaar bij de volgende indicaties:

    • Moeilijke bevalling, valse weeën,
    • Bespoedigt bevalling (niet geven tijdens zwangerschap, alleen in laatste weken, dagen),
    • Placenta uitdrijven,
    • Na bevalling een herstelmiddel,
    • Miskraam of ongeboren vrucht uitdrijven,
    • Pijnlijke menstruatie,
    • Uitblijvende menstruatie.

    Overige medicinale werkingen hartgespan

    De werkingen voor het hart, het zenuwstelsel en de baarmoeder zijn de meest gebruikte toepassingen van hartgespan. Het heeft daarnaast nog enkele geneestoepassingen waarvan het jammer zou zijn om ze ongenoemd te laten. Hieronder staan ze opgesomd inclusief de wetenschappelijk bewezen medicinale werking. In de fytotherapie is hartgespan een geneesmiddel bij:

    • Spierspanningen en krampen omdat het spasmolytisch of krampopheffend en relaxerend werkt,
    • Flatulentie omdat het carminatief of windverdrijvend werkt,
    • Brochitis, aangezien het een expectorans is, een slijmoplossend middel,
    • Trombose, aderverkalking en herstel na hartinfarct vanwege antioxiderende flavonoïden en bloedplaatjesaggrgatieverlagende effecten van prehispanolone.

    Je kunt omslagen maken, baden en spoelingen doen met een aftreksel van hartgespan om witte vloed of pijnlijke menstruatie te verhelpen

    Koninginnegelei (Royal jelly)

    Er is wetenschappelijk bewijs dat koninginnegelei capsules kunnen helpen met het reduceren van antistoffen. Hierbij wel oppassen: als je astma hebt én/of last van je ogen door Graves, dan kan de royal jelly dat verergeren – dus niet zomaar nemen!

    https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17322576/

    https://www.naturalendocrinesolutions.com/can-royal-jelly-benefit-people-with-hyperthyroidism-graves-disease/

    https://www.researchgate.net/publication/6482978_The_Effects_of_Royal_Jelly_on_Autoimmunity_in_Graves’_Disease

    Vertaling van het abstract (de samenvatting van het laatste artikel)  RJ =royal jelly

    De ziekte van Graves is een orgaan-specifieke auto-immuunziekte met onbekende etiologie.  De TSH antistoffen receptoren speelt de belangrijkste rol bij de pathogenese van de ziekte van Graves. Recent werd de rol van cytokines voor de pathogenese van de ziekte van Graves uitgebreid bestudeerd. Koninginnengelei (RJ) is een romig product dat wordt uitgescheiden door jonge werkbijen (Apis mellifera) en wordt gesynthetiseerd in de hypofaryngeale en mandibulaire klieren. Er is gemeld dat RJ farmacologische kenmerken heeft zoals antitumor, antibacteriële, antibacteriële, antihypercholesterolemische, antiallergische, ontstekingsremmende en immunomodulerende eigenschappen. Het belangrijkste doel van deze studie is het evalueren van het effect van RJ op de auto-immuniteit in perifere lymfocytencultuur en het vaststellen van de therapeutische doses. In de eerste fase werd lymfocytencelisolatie van vier vrijwillige gezonde proefpersonen uitgevoerd om de effectieve concentratie van RJ op immuniteit te vinden. Seriële verdunningen van de RJ werden bereid (0-5 mg/mL). Alle geïsoleerde lymfocytencellen werden behandeld met de bovenstaande verdunde monsters. De MTT-test werd uitgevoerd na een incubatie van 72 uur. In de tweede fase werden zes patiënten met de ziekte van Graves, nieuw gediagnosticeerd door klinische en laboratoriummethoden en opgenomen in mijn ziekenhuis en onbehandeld. RJ monsters van 0 en 4 mg/mL werden gedurende 72 uur geïncubeerd in een kweekmedium met geïsoleerde lymfocyten van de patiënten. Na incubatie werden MTT-test in lymfocytencelcultuur, Th1 cytokines IFN-gamma, TNF-alfa en IL-12, en Th2 cytokines IL-4 en IL-10 niveaus met de enzyme versterkte gevoeligheid immunoassay (EASIA) methode en TSHR Ab met de radioreceptor methode bepaald. De concentratie waardoor lymfocyten zich verspreiden bleek 4 mg/mL te zijn door middel van een MTT-test na incubatie van 72 uur in een celkweekmedium. Van de cytokines die uit lymfocyten werden geproduceerd en afgescheiden, nam IFN-gamma toe, terwijl andere cytokines daalden in een RJ-concentratie van 4 mg/mL. Significante verschillen werden alleen gevonden voor IFN-gamma en TNF-alfa. IL-4 concentraties werden dicht bij het niveau van significantie gehouden. Van de Th1/Th2 ratio’s vertoonden IFN-gamma/IL-4 en IFN-gamma/IL-10 ratio’s ook significante verschillen tussen 0 en 4 mg/mL. RJ behandeling in lymfocyten van patiënten met de ziekte van Graves verschoof de Th1/Th2 cytokine ratio naar de kant van Th1 cytokine. Daarom kan RJ met behulp van de behandeling en het vaststellen van een remissie van de ziekte van Graves’ effectief zijn als een antithyroid drug behandeling. De TSH antistoffen receptoren niveaus van lymfocyten celkweek supernatanten behandeld met RJ, toonde significante dalingen. Ook kan het resultaat suggereren dat RJ een effect kan uitoefenen dat vergelijkbaar is met een antithyroïde geneesmiddel voor het verlagen van antistoffen niveaus. RJ kan effectief zijn als immunomodulerend middel bij de ziekte van Graves.

    Kurkuma (met zwarte peper)

    De heilzame stoffen in kurkuma heten curcuminoïden. De belangrijkste curcuminoïde is curcumine. In Azië en dan vooral India is allang bekend dat kurkuma gezonde eigenschappen heeft. Het wordt daar al duizenden jaren gebruikt om het lichaam te zuiveren en bij het behandelen van uiteenlopende gezondheidsproblemen, zoals: eczeem, candida, reumatoïde artritis enz. Studies  hebben aangetoond dat kurkuma ontstekingsremmend werkt en dat het kleine chronische ontstekingen kan bestrijden. Er zijn kurkuma supplementen te koop waarmee je je gezondheid kan boosten, lees vooraf goed de bijsluiter en check of er ook zwarte peper in het supplement zit.

    Kurkuma kan worden gebruikt: tegen Alzheimer, tegen chronische ontstekingen, als een immuunsysteem booster, om kanker tegen te gaan.

    L-carnitine

    L-Carnitine, heeft een belangrijke functie, wordt aangemaakt in de lever door de aminozuren methionine en lysine.

    Oude studies bij dieren en ongeblindeerde studies bij een paar hyperthyroïde patiënten suggereerden dat L -carnitine een perifere antagonist is van de werking van schildklierhormoon in ieder geval in sommige weefsels. Deze conclusie werd bevestigd door onze recente observatie dat carnitine het binnendringen van schildklierhormoon in de kern van hepatocyten, neuronen en fibroblasten remt. In de gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde 6 maanden durende studie die hier werd gerapporteerd, beoordeelden we of 2 of 4 g/d orale L-carnitine in staat waren om zowel omgekeerde als negen hyperthyreoïdie gerelateerde symptomen te voorkomen/minimaliseren. We evalueerden ook veranderingen op negen schildklierhormonengevoelige biochemische parameters en op de dichtheid van de wervels en heupen (botmineraaldichtheid). Vijftig vrouwen onder een vaste TSH-onderdrukkende dosis L -T(4) voor alle 6 maanden werden willekeurig toegewezen aan vijf groepen van elk 10 proefpersonen. Groep 0 geassocieerde placebo gedurende 6 maanden; groepen A2 en A4 begonnen placebo (eerste bimester) te associëren, vervangen door placebo met 2 of 4 g/d carnitine (tweede bimester), en keerden vervolgens terug naar de associatie met placebo. Groepen B2 en B4 begonnen 2 en 4 g/d carnitine te associëren voor de eerste twee bimesters, en vervingen vervolgens carnitine door placebo (derde bimester). Symptomen en biochemische parameters verslechterden in groep 0. In groep A verslechterden de symptomen en biochemische parameters tijdens de eerste bimester, keerden ze terug naar de basislijn of namen ze minimaal toe tijdens de tweede bimester (behalve osteocalcine en urine OH-proline), en verslechterden opnieuw in de derde bimester. In groep B verergerden de symptomen en biochemische parameters (behalve osteocalcine en OH-proline in de urinewegen) niet of zelfs maar beter in de eerste 4 maanden; ze verergerden in de derde bimester. In zowel de A- als de B-groep waren de twee doses carnitine even effectief. Aan het einde van het onderzoek nam de botdichtheid in de groepen B en A (B > A) toe.

    Concluderend, L-carnitine is effectief in het omkeren en voorkomen van symptomen van hyperthyreoïdie en heeft een gunstig effect op de botmineralisatie. Omdat hyperthyreoïdie de lichaamsafzettingen van carnitine uitput en omdat carnitine geen toxiciteit, teratogeniteit, contra-indicaties en interacties met geneesmiddelen heeft, kan carnitine klinisch bruikbaar zijn.

    Pycnogenol

    Pycnogenol is een verbinding van natuurlijke chemicaliën, het komt uit de schors van een europese dennenboom. Pycnogenol wordt beschouwd als een anti-oxidant die de cellen beschermt tegen schade. Pycnogenol is de geregistreerde handelsnaam voor een Franse formule. De actieve bestanddelen in pycnogenol kunnen ook uit andere bronnen worden gehaald, waaronder pindakaas, druivenzaad en heksenhazelaar bast. Pycnogenol lijkt te helpen bij astma en allergieën. Vroeg onderzoek blijkt dat het nemen van ten minste 5 weken voor het begin van het allergieseizoen , de symptomen verminderen.

    In een studie van kinderen met astma, hielp pycnogenol symptomen te verbeteren. Het verminderde ook de hoeveelheid astma medicatie die ze nodig hadden. Pycnogenol kan voordelen hebben voor het hart en de slagaders.. Het lijkt de bloeddruk te verlagen en de bloedstroom naar de benen te verbeteren. Vroeg onderzoek geeft aan dat het ook kan beschermen tegen kransslagaderziekte en bloedstolsels. Er is goed bewijs dat pycnogenol helpt bij oogschade veroorzaakt door diabetes.

    Bijwerkingen. Pycnogenol lijkt veilig voor gebruik bij volwassenen gedurende maximaal 6 maanden. Het kan bijwerkingen veroorzaken, zoals:

    • duizeligheid
    • maag die van streek is

    Risico’s. Pycnogenol kan het immuunsysteem stimuleren. Dus het kan niet veilig zijn voor mensen met immuunziekten, zoals:

    • lupus
    • Multiple sclerose (MS)
    • Reumatoïde artritis

    Het is niet bekend of pycnogenol veilig is voor kinderen of vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven.

    Interacties. Als u regelmatig medicijnen gebruikt, moet u met uw arts praten voordat u pycnogenol-supplementen begint te gebruiken. Ze zouden kunnen communiceren met medicijnen om het immuunsysteem, chemotherapie drugs en bloedverdunners te onderdrukken.

    http://www.docsopinion.com/2014/09/30/pycnogenol/

    https://examine.com/supplements/pycnogenol/

    Quercitine met bromelaïne

    Quercitine is een plantaardige stof die in bepaalde soorten planten, vruchten en groente wordt gevonden, vaak verantwoordelijk voor de rode kleur planten, bloemen, fruit en groenten. Quercitine is een flavonoïde. Quercitine is goed te combineren met andere anti-oxidante flavonoïden: rutine en met vitamine C.

    De meest gangbare vorm om quercitine binnen te krijgen is door het eten van groente en fruit die bepaalde hoeveelheden van deze stof bevatten. Een andere manier is om het in capsule of pilvorm in te nemen.

    Bromelaïne

    Bromelaïne is een verzamelnaam voor een groep van enzymen. Bromelaïne wordt gevonden in zowel de vrucht als de stengels van de ananasplant (Ananas comosus) De stengels bevatten de sterkst mogelijke concentratie van deze eiwitsplitsende enzymen.

    Er is bewijs dat quercitine met bromelaïne supplementen helpen bij de oogziekte van Graves. De studie ging alleen over quercitine en houdt in gedachten dat bromelaïne de werking van quercitine vergroot. Deze combinatie werkt ook  goed bij de ongewoonlijke histamine reactie van Graves. (het komt af en toe voor dat je opeens vanuit het niets, heel plotseling sterk reageert op muggebulten of zonnebrand of een acute allergie(dat hoort bij Graves) en dan kan deze combinatie goed werken).

    https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0026261&fbclid=IwAR2RMMcSlHdnSmPcvjdqwRUfUjfWQJkrbSh4hlmOaEqhHVaGowa8TIsCNpI

    Vertaling van het abstract: De behandeling van Graves’ orbitopathie (GO) is een uitdaging, omdat er nog geen betrouwbare, specifieke en veilige medische therapeutische middelen zijn ontwikkeld. Wij onderzochten het effect van quercetine in primair gekweekte orbitale fibroblasten van GO, gericht op ontstekingsprocessen, abnormale accumulatie van extracellulaire matrix macromoleculen, en vetweefselexpansie. Quercetine verminderde significant de expressie van intercellulaire adhesie molecule-1 (ICAM-1), interleukine (IL) -6, IL-8, en cyclo-oxygenase (COX) -2 mRNA, en remde IL-1β-geïnduceerde toename van ICAM-1, IL-6, en IL-8 mRNA. Verhoogde hyaluronzuur productie geïnduceerd door IL-1β of tumor necrose factor-α werd onderdrukt door quercetine op een dosis- en tijdsafhankelijke manier. Behandeling met niet-cytotoxische doses quercetine remde de accumulatie van intracytoplasmatische lipidedruppels en resulteerde in een dosis-afhankelijke afname van de expressie van peroxisome proliferator-activated receptor γ, CCAAT/enhancer-binding protein (C/EBP) α, en C/EBPβ eiwitten. Concluderend kan gesteld worden dat remming van ontsteking, hyaluron productie en adipogenese door het natuurlijke plantaardige product quercetine in vitro de basis vormt voor verdere studie van het potentiële gebruik van quercetine bij de behandeling van GO.

    Wolfspoot

    Een overactieve schildklier kan behandeld worden met wolfspoot. In een studie uit 1984 bleek dat het hormoon thyroxine in wolfspoot het jodiummetabolisme ondersteunt. In een studie uit 2008 is deze werking nog eens bevestigd. Er zijn geen duidelijke bewijzen dat wolfspoot de werking van reguliere, synthetische medicatie verandert maar toch is voorzichtigheid geboden in de combinatie van farmaceutische medicijnen en planten met medicinale werking; daarom wordt ten alle tijde aangeraden naar een fytotherapeut of arts te gaan als je een geneesplant wilt gebruiken terwijl je al medicijnen slikt.

    Naamgeving wolfspoot

    In het Latijn heet wolfspoot Lycopus Europaeus. Lykos betekent ´wolf´ in het Grieks en pous betekent voet. De Nederlandse naam is dus een letterlijke vertaling van de latijnse, botanische naam voor deze plant. De toevoeging Europaeus verwijst uiteraard naar het feit dat de wolfspoot uit Europa stamt. In Engelstalige landen wordt het gypsywort genoemd of bugleweed.

    Werkzame stoffen wolfspoot

    Het bovengrondse deel van de wolfspoot wordt gebruikt in de geneeskunde. De wortel werd wel eens gegeten in tijden van schaarste. In wolfspoot zit lithospermzuur, fluor, calcium, silicium, mangaan, de fenolzuren chlorogeenzuur, koffiezuur, hydrokaneelzuur, rozemarijnzuur en feruleenzuur, flavonoïden, coumarinen en looistoffen. In iets mindere mate bevat deze geneesplant etherische olie, alkaloïden, galactose, glucose, resine en vitamine C.

    Wolfspoot tegen te snel werkende schildklier

    Wolfspoot is een antihyreatroop, wat wilt zeggen dat het de werking van de schildklier afremt. Lithospermzuur heeft een remmende invloed op het TSH-hormoon van de hypofyse waardoor de activeringsprikkel van de schildklier om hormonen te maken vermindert. Daarnaast is er een verminderde binding van het TSH-hormoon op de plasmamembramen van de schildkliercellen. Daarbij wordt er een verminderde binding van IgG-antilichamen op de schildklier bewerkstelligd. Deze binding is de oorzaak van de ziekte van Graves. Verder zorgt fluor ervoor dat het de vorming van schildklierhormonen remt aangezien het in competie treedt met jodium. De medicinale werkingen tegen verhoogde schildklierwerking zijn eveneens verantwoordelijk voor een afname van de hartfrequentie en een toename van de contractiekracht van de hartspier. Het is een hartsedativum; dat wil zeggen het is een kalmerend middel voor het hart. Daarnaast is het een bloeddrukverlagend middel. Door de combinatie aan medicinale effecten wordt het in de fytotherapie als geneeskruid ingezet bij:

    • Milde vormen van overactieve schildklieraandoeningen,
    • Ziekte van Graves,
    • Symptomen die te wijten zijn aan verhoogde schildklierwerking zoals vermagering ondanks hoge eetlust, nervositeit, jachtigheid, beven, overdreven transpiratie en kortademigheid,
    • Tachyardie of nerveuze hartkloppingen, te snelle hartslag,
    • Functionele hartstoornissen zonder organische oorzaak,
    • Vegetatieve dystonie of rusteloosheid, opwinding, hartkloppingen, hoofdpijn zonder organische oorzaak.

    Wolfspoot bij pijn in de borsten

    Wolfspoot is een antigonadotroop. Het zorgt voor een verlaging van de prolactinespiegel wat inhoudt dat het oestrogeenremmend en testosteronremmend is. Hierdoor wordt het als geneeskruid toegepast bij de volgende indicaties:

    • Hyperprolactinemie,
    • Spanning op de borst,
    • Mastodynie of pijnlijke borsten.
    • Premenstruele mastodynie/mastalgie of premenstuele spanning en pijn in de borsten,
    • Infertiliteit of onvruchtbaarheid bij de vrouw door een verhoogde prolactinespiegel.

    Overige medicinale werkingen wolfspoot

    Behalve de hoofdwerkingen tegen te snel werkende schildklier en pijnlijke borsten heeft wolfspoot een klein aantal medicinale toepassingen die niet overgeslagen mogen worden. Ze staan hier vermeld inclusief de reden waarom wolfspoot een geneeskrachtige werking heeft tegen de indicatie in kwestie. Wolfspoot wordt in de fytotherapie ingezet bij:

    • Hoest, doordat het hoestdempend werkt bij nerveuze hoest,
    • Overdreven menstruatie omdat het looistoffen bevat die samentrekkend werken,
    • Kleine wonden, omdat het samentrekkend en bloedstelpend werkt.

    Consulteer de fytotherapeut !!

    Wie wolfspoot of andere kruiden als geneeskrachtig middel wil gebruiken wordt aangeraden een consult te nemen bij een fytotherapeut. Wolfspootextracten en medicijnen in de vorm van moedertincturen, poeders, nebulisaat, vloeibaar extract en capsules dienen alleen op voorschrift van bevoegden ingenomen te worden. Een huisarts of fytotherapeut kan je daarover inlichten, net als over de eventuele bijwerkingen en interacties met andere medicijnen of kruiden. Alle in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en komen uit het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst, een standaardwerk op het gebied van genezende planten. Het boek wordt gebruikt in de fytotherapie.